De eerste stap naar Levenskunst
De keuze voor een vervolgstudie na de middelbare school is voor veel adolescenten slechts het uiterlijke topje van een ijsberg. Het moeten kiezen van de 'juiste' studie is symptomatisch voor een volgende levensfase die aanbreekt. Het dagelijks leven van veel jonge volwassenen draait voor een belangrijk deel om de herontdekking van de eigen lichamelijkheid, het verdiept ervaren en appreciëren van de omringende wereld en nieuwe ontmoetingen met anderen. Ze worden als het ware opnieuw geboren; het kind wordt een volwassene, de puber een onafhankelijk denkend en handelend individu en de scholier wordt nu geacht 'student' te zijn. Door deze 'tweede geboorte' wordt de jonge mens ingewijd, geïnitieerd in het leven als volwassen man of vrouw.
Twijfel over jezelf?
Daar hoort twijfel bij. Twijfel over jezelf, je kracht, je kwaliteiten en de plaats die je in de wereld wilt innemen. Studiekeuze is voor veel adolescenten dan ook een eerste 'test' en een oefening om te komen tot Levenskunst: de kunst om 'vol in het leven te stappen' en er tegelijkertijd voldoende 'afstand' van te kunnen nemen. 'Erin stappen' is nodig om het leven aan den lijve te ervaren en 'eruit stappen' geeft de nodige afstand om op die ervaringen te reflecteren en er betekenis en zin aan te kunnen geven.
Typologische mensen
In de begeleiding van deze jonge mensen stuit ik op twee typologisch te onderscheiden 'vervreemdingen' die deze levenskunst en daarmee een studiekeuze bemoeilijken. De eerste vervreemding betreft de eigen binnenwereld. Laat me dit verduidelijken aan de hand van wat ik meemaakte tijdens een vakantie in de Spaanse Pyreneeën. Daar zag ik twee vrolijk dartelende zwaluwen rondom een bergtop vliegen. Opeens verscheen daar een grote roofvogel die de twee vogeltjes begon op te jagen, op zoek naar buit. Tot mijn grote verbazing was deze grote jager binnen enkele seconden omgeven door tientallen dartelende zwaluwen die hem uitdaagden, rondom hem cirkelden en hem volledig in de war maakten. De strategie was duidelijk en zeer effectief: de keuzemogelijkheden dusdanig vergroten en aantrekkelijk te maken dat hij niet zou kunnen kiezen. De roofvogel hapte naar iedere zwaluw die hem uitdaagde, verloor volledig zijn focus en gaf uiteindelijk zijn jacht naar buit op. In de begeleiding van adolescenten naar studiekeuze ben ik nogal eens van deze 'roofvogels' tegengekomen. Ze stappen 'vol in het leven', zijn gemotiveerd, geïnteresseerd en laten zich dan ook makkelijk alle kanten op 'verleiden'. Het aanbod van studies en de daaraan opgehangen 'beroepen' en carrièreperspectieven is enorm en presenteert zich aan hen via moderne media als een zwerm zwaluwen. Ze worden van de ene studie naar de andere geslingerd; alles lijkt 'leuk', interessant en boeiend en beslissingen van de ene dag worden de volgende dag of week weer ingehaald door nieuwe prachtige mogelijkheden en aantrekkelijke uitzichten. In dit proces lijken ze echter de zelfsturing, de eigen wil en wat ze eigenlijk 'komen doen in dit leven', kwijt te raken. De volheid van de ervaringen krijgt te weinig betekenis. Ze 'stappen er onvoldoende uit'.
De tweede 'vervreemding' betreft juist de buitenwereld. Ter illustratie een verhaal uit de Arabische literatuur over een ezel die na een lange dag hard werken thuiskomt. Daar wachten op hem een lekkere verse baal stro en een bak koel, fris water. De ezel staat tussen deze twee heerlijkheden in, kijkt ernaar, verlangt naar beiden, denkt veel na maar kan niet beslissen waar te beginnen: het stro of het water? Zijn innerlijke besluiteloosheid is zo groot dat hij uiteindelijk door zijn poten zakt en sterft te midden van het water en het stro. Ook dit, zij het wat dramatisch aflopend, voorbeeld van 'keuzestress' komt voor bij jonge schoolverlaters die voor de keuze staan van een vervolgstudie. Ze hebben de neiging zich als een passieve toeschouwer van de hun omringende wereld op te stellen. Ze nemen die wereld van een afstand waar en blijven hangen in een innerlijke verwerking ervan. Ze denken veel na, observeren, maken overwegingen, afwegingen, maar komen niet tot een besluit en handeling en gaan daarom nog meer 'kijken en zoeken'. Ze 'stappen er niet in' en maken geen werkelijk deel uit van hun omringende wereld. Het intiemere contact, de ervaring en daarmee de betrokkenheid en het enthousiasme om zich met de buitenwereld te verbinden, ontbreekt. Dit zijn natuurlijk typologieën. De werkelijkheid is genuanceerder. De beelden en analogieën die ik hier heb beschreven schetsen echter wel de grotere, existentiële, vragen die onder de uiterlijke vraag van studiekeuze liggen. De aarzeling van veel adolescenten om te kiezen voor een bepaalde studie is naar mijn opvatting dan ook terecht, en wellicht zelfs noodzakelijk om op zoek te kunnen gaan naar antwoorden die verder reiken dan alleen 'de juiste studie'. Twijfel is dan het begin van de zoektocht naar de wereld in jezelf, waarmee je uiteindelijk jezelf in de wereld kunt terugvinden.
Deze column is geschreven door expert Hans Hoogerdijk van 12 senses.
Lees ook de andere columns van Hans Hoogerdijk
Terug naar de homepage